Tác động của nền kinh tế thị trường đến văn hóa truyền thống người Dao Sơn Động

 Hiện nay, kinh tế thị trường đang tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của yếu tố văn hoá địa phương ở nước ta nói chung và Sơn Động nói riêng cả theo hướng tích cực và tiêu cực. Trước hết xét ở góc nhìn tác động tích cực thì kinh tế thị trường, cái mà chúng ta nhìn thấy rõ nhất đó nó làm thúc đẩy việc đưa các nguồn lực văn hóa truyền thống vào phát triển kinh tế nói chung. Cùng với tư duy phát triển kinh tế thị trường, ngày này xã hội càng chú ý đến việc khai thác các nguồn lực văn hóa vào phát triển kinh tế. Đó là một xu thế phổ biến và phù hợp tất yếu hiện nay. Khi các giá trị và các di sản văn hóa được đưa vào phát triển kinh tế thì sẽ có nguồn lực tài chính để bảo tồn và phát huy các giá trị và di sản văn hóa đó.

Thực tế hiện nay, nhiều di sản văn hóa truyền thống của người Dao đã được đưa vào khai thác du lịch góp phần bảo tồn gìn giữ giá trị di sản người Dao như các nghề thủ công truyền thống. (Thêu ren, hái thuốc nam,…); các nghi thức phong tục tập quán truyền thống của đồng bào Dao….. Khi được khai thác một phần nguồn thu sẽ quay trở lại để bảo tồn, phục hồi các di sản văn hóa đó góp phần phát triển. Đây là sự tác động qua lại mang nhiều giá trị đóng góp vào quá trình bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá người Dao. Khi các di sản văn hóa được đưa vào phát triển kinh tế, người dân cũng như chính quyền địa phương sẽ có ý thức hơn trong việc giữ gìn những giá trị đặc sắc của di sản. Như vậy, việc đưa các nguồn lực văn hóa vào phát triển kinh tế cũng góp phần phát triển văn hóa truyền thống của người Dao nơi đây.

Hơn nữa phát triển kinh tế thị trường, nâng cao đời sống vật chất của người dân cũng dần góp phần thúc đẩy phát triển giá trị văn hoá truyền thống đồng bào dân tộc tại Sơn Động. Khi đời sống vật chất nâng lên, nhu cầu về hưởng thụ văn hóa, tinh thần của người dân cũng tăng lên, từ đó tạo ra những động lực để phát triển các hoạt động văn hoá, nhất là những hoạt động văn hóa truyền thống đã ngày càng bị mai một. Trong thời gian gần đây, phát triển nhiều lễ hội truyền thống đã được phục dựng lại, và nhiều lễ hội mới được tổ chức, qua đó góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc. Bởi lễ hội là loại hình sinh hoạt văn hóa cộng đồng phổ biến, là bảo tàng sống của văn hóa truyền thống, bao gồm trang phục, món ăn, nghệ thuật diễn xướng truyền thống, quan niệm về nhân sinh quan, thế giới quan. Cùng với việc phát triển kinh tế, nhiều di tích văn hóa, lịch sử của địa phương cũng được trùng tu, tôn tạo.

Bên cạnh đó, kinh tế thị trường tạo động lực thúc đẩy sự phát triển đa dạng các sản phẩm dịch vụ văn hoá tại Sơn Động nói chung nhất là giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào người Dao nơi đây. Thị trường tạo điều kiện, cơ hội huy động nhiều nguồn lực để phát triển văn hóa xã hội. Thị trường góp phần phân bổ nguồn lực, kích thích và đa dạng hóa tài năng trong sáng tạo, sản xuất, truyền bá, đánh giá các sản phẩm văn hóa. Chính động lực thị trường đã thúc đẩy các hoạt động văn hóa diễn ra sôi động, mạnh mẽ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng văn hóa của công chúng. Thông qua thị trường, công chúng tự tìm đến các sản phẩm văn hóa, khả năng tiếp cận với nhiều sản phẩm văn hóa của quần chúng được phát triển tối đa. Thị trường còn tạo điều kiện, cơ hội huy động nhiều nguồn lực để phát triển văn hóa, đồng thời góp phần phân bổ nguồn lực, kích thích và đa dạng hóa tài năng trong sáng tạo, sản xuất truyền bá, đánh giá, tiếp nhận các sản phẩm văn hóa nhất là yếu tố văn hoá truyền thống đồng bào Dao nơi đây.

Bên cạnh những tác động tích cực thì kinh tế thị trường cũng có những tác động tiêu cực đến sự phát triển văn hoá truyền thống đồng bào người Dao Sơn Động. Ảnh hưởng tiêu cực nhìn thấy rõ nhất đó là xu hướng thương mại hoá trong hoạt động văn hoá. Nếu coi các giá trị văn hoá như những hàng hóa thông thường,  con người ta sẽ nhằm vào mục tiêu lợi nhuận làm cho yếu tố thương mại hóa các hoạt động văn hóa sẽ xâm lấn và nguy cơ đánh mất đi hồn cốt cổ truyền của nét văn hoá truyền thống. Xu hướng thương mại hóa các hoạt động văn hóa do tác động tiêu cực của kinh tế thị trường sẽ làm hủy hoại cả một nền văn hóa. Xu hướng này làm cho văn hóa đứng trước nguy mai một và dần mất đi các giá trị tinh tuý vốn có của yếu tố văn hoá truyền thống. Đơn cử một tác phẩm thêu tay của đồng bào người Dao Sơn Động nếu người nghệ nhân vì chạy theo lợi nhuận thương mại mà sáng tạo ra các sản phẩm không phải là thủ công thêu tay thực thụ thì dần sẽ đánh mất cái hồn cốt tinh hoa văn hoá của sản phẩm văn hoá truyền thống đó. Hay vì chạy theo mục đích thu hút đông đảo của công chúng và du khách một số nghi thức lễ hội truyền thống của đồng bào đã bị biến tướng chiều theo hướng nhu cầu của du khách giảm bớt các thủ tục lễ nghi, hoặc hiện đại hoá quá đà theo xu hướng mới các hoạt động nghi lễ văn hoá truyền thống…. Tất cả đó đều là những tác động làm ảnh hưởng tiêu cực, bào mòn dần cái hồn cốt của văn hoá tryền thống dân tộc.

Tóm lại nhìn nhận tác động của kinh tế thị trường đến văn hoá truyền thống dân tộc nói chung và của đồng bào người Dao tại Sơn Động nói riêng chúng ta cần nhìn nhận rõ cả hai khía cạnh tốt và xấu. Từ đó có những nhận định đúng đắn mức ảnh hưởng của từng yếu tố để có thể đưa ra những giải pháp hữu hiệu phù hợp nhất, một mặt vừa phát huy được những lợi thế đồng thời hạn chế tối đa những tác động tiêu cực của Kinh tế thị trường đến văn hoá truyền thống nơi đây góp phần gìn giữ bảo tồn và ngày càng phát huy giá trị của nó trong xu thế phát triển hiện nay./.