Nghề làm thuốc lá người Dao Sơn Động

Người Dao là một dân tộc gồm nhiều nhóm khác nhau: Dao Đỏ, quần chẹt, dao Thanh Phán, Thanh Y, Áo Dài. Từ ngàn đời nay, người Dao thường sinh sống ở những vùng núi cao thuộc các tỉnh phía Bắc và rải rác đến miền Trung. Chính vì đặc điểm cư trú của người Dao nên họ đã tích luỹ được nhiều tri thức y học dân gian trong việc tự bảo vệ sức khoẻ của cộng đồng.

Phơi thuốc 

Người Dao ở bản Mậu từ sống bên những cánh rừng đại ngàn Yên Tử, nên trước đây khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ y tế hiện đại. Chính vì vậy đa số các gia đình người Dao đều tự chữa những căn bệnh thông thường cho người nhà như đau bụng, dạ dày, đau đầu hay xương khớp theo kinh nghiệm của dòng tộc lưu truyền từ đời nọ sang đời kia. Một số người làm thầy thuốc thì sẽ có những bí kíp gia truyền về nghề pha trộn thuốc...Thuốc của người Dao chính là cây cỏ trên rừng. Hầu hết người dân trong bản đều biết những cây thuốc chữa bệnh thông thường.

Núi rừng Yên Tử có hệ động thực vật phong phú, đa dạng với nhiều loài cây thuốc có giá trị cao. Người Dao Tây Yên Tử ai ai cũng có thể nhận ra những cây thuốc trên rừng. Những người  trung niên trong bản đều nhận biết được những loại cây thuốc chữa bệnh thông thường như thuốc chữa dạ dày, thuốc chữa cảm, chữa đau xương khớp, cầm máu, giảm đau hay thuốc tắm lá phục hồi sức khoẻ, nhất là cho phụ nữ sau sinh của người Dao.

Chị Triệu Thị Hoa - một người có kinh nghiệm 40 năm trong nghề lấy thuốc nam ở bản Mậu cho biết: Chị theo mẹ lên rừng hái thuốc nam từ hồi 6 tuổi. Đến khi 16-17 tuổi chị đã biết tự đi hái thuốc nam trên rừng và biết kết hợp các loại cây, lá trên rừng làm thuốc. Các bài thuốc bạc tóc, đau lưng, xấu máu, dạ dày, sâu răng, chữa thần kinh, viêm thận, sỏi thận, chữa gan, thuốc lá tắm cho người sinh đẻ, sức khoẻ yếu chị đều được lĩnh hội từ những bí kíp gia truyền và phát triển thêm. Trước đây ngày đi hái thuốc, tối về băm thuốc, lựa ngày nắng phơi thuốc. Chị Hoa cho biết. Thuốc trên rừng đi hái tốt nhất là vào khi sáng sớm, lúc đó cây lá xanh tốt, chứa được nhiều tinh tuý của trời đất thì tác dụng cũng tốt hơn. Hoặc nhằm ngày 5/5 âm lịch mà đi hái thuốc trên rừng.

Chị Triệu Thị Hoa - một trong những người gìn giữ nghề thuốc ở Tây Yên Tử

Ngày nay, nghề thuốc nam vẫn được gìn giữ và lưu truyền ở bản Mậu. Người già vẫn dạy con cháu cách nhận biết và hái thuốc. Trong bản có nhiều hộ gia đình làm nghề thuốc như chị Triệu Thị Hoa, bà Bàn Thị Duyên, bà Bàn Thị Bình hay ông Triệu Tiến Hồng. Những năm trước đây, người Dao ở bản Mậu còn vượt rừng Yên Tử qua chùa Đồng sang phía Đông Yên Tử bán thuốc cho người hành hương về đất Phật Yên Tử. Những năm gần đây, khi khu du lịch Tây Yên Tử đi vào khai thác, họ mở các gian hàng bán thuốc ngay trong khu du lịch gần bản. Tại gian trưng bày sản phẩm OCop của Ban quản lý khu du lịch cũng có một kệ hàng bày bán các sản phẩm thuốc lá người Dao.

Để giữ gìn và bảo tồn bền vững các bài thuốc lá, người Dao ngoài việc bảo nhau không khai thác triệt để cạn kiệt nguồn tài nguyên từ rừng mà họ còn đưa các cây thuốc trên rừng về vườn nhà trồng, chăm sóc để khai thác bền vững. Chị Triệu Thị Hoa cho biết: Mỗi khi lên rừng hái thuốc người dân thường không nhổ cả gốc rễ mà để lại mầm cho cây sinh trưởng tiếp. Đồng thời mỗi ngày một ít, họ mang giống các loại cây thuốc quý về vườn nhà. Đến nay trong vườn nhà chị Hoa có đến hơn 300 loài cây thảo dược như các loài chè hoa vàng, ba kích, trầu bà.

Người Dao trồng cây thuốc

Để tiếp nối và gìn giữ nghề thuốc, người Dao rất có ý thức trong việc truyền nghề cho lớp con cháu. Những đứa trẻ ở bản Mậu thường được cha mẹ chỉ dẫn cho đặc tính trị bệnh của từng loại cây cỏ trong vườn, trên rừng. Và thường cho các con tham gia cùng trong việc phụ giúp việc hái thuốc, bào chế thuốc để đứa trẻ có ý thức về truyền thống của dân tộc./.

                                                                                                                                                                                                 Hà Yến